Beyinde yaklaşık 100 milyar beyin hücresi (nöron) bulunur. Nörotransmitter denilen kimyasal maddeler ve elektriksel aktiviteler nöronların birbiriyle iletişim kurmasını sağlar. Yaşamsal beden fonksiyonlarını kontrol eden bu ayrıntılı iletişim sistemi düşünmemize, görmemize, konuşmamıza, hatırlamamıza ve duygularımıza olanak verir.

Beyin hücreleri öldükten sonra yenilenemeyen hücrelerdir. Bir insanın hayatı boyunca normal koşullarda beyin hücrelerin küçük bir kısmı ölerek kaybedilir, ancak bundan daha önemlisi kişi yaşlandıkça nöronlar küçülür. Bunun yanında orta yaşlardan başlayarak sinir hücreleri daha az nörotransmitter üretmeye başlar. Beyindeki kan akışı da 30 ile 70 yaşları arasında yüzde 15-20 azalır.

Zaman içinde bu değişiklikler yaşlı bir kişinin yeni şeyler öğrenmesini ya da belleğinden bir bilgiyi, örneğin birinin adını geri çağırmasını zorlaştırabilir. Bellek kaybı yaşa bağlı normal bellek bozukluğundan çeşitli demans (bunama) tiplerine kadar çeşitlilik gösterebilir. Alzheimer hastalığında ise hasar daha ciddidir ve sonunda beynin daha geniş bölümlerini etkiler.

Demans

Demans (bunama) zaman içinde geçmeyen ve bilişle (düşünmeyle) ilgili çeşitli alanları etkileyen önemli düzeyde entelektüel gerilemeye karşılık gelir. Bellek kaybı demansın en önemli özelliğidir. Ancak bellek kaybı yanında soyut düşünme ve dil gibi diğer fonksiyonlarda da bozulma görülür. Demans genellikle başlamasının ardından aylar hatta yıllar geçene kadar belirgin bir belirti vermeyebilir ve tanı konulamayabilir.

Tıbbi bir soruna bağlı, örneğin bir beyin tümörü, kullanılan bir ilaç ya da B12 eksikliğine bağlı demans  sorun ortadan kalkınca tedavi edilebilir. Geri döndürebilir diyebileceğimiz bu grup demans tüm vakaların %1’ini oluşturur.

Bunun yanında yaşa bağlı normal unutkanlıkla demans birbirinden farklı olgulardır. Yaşa bağlı normal unutkanlık, kimi zaman anahtarların, gözlüklerin veya nesnelerin yerini unutmak, bir tanıdığın adını bir an için unutmak şeklinde görülürken, demanslı bir birey, bir nesnenin ne amaçla kullanıldığını unutur, bir kişiyi tanıdığını hatırlamayabilir. Yaşa bağlı unutkanlığı olan bir birey bellek kaybı hakkında espriler yaparken, demanslı bir birey bilişsel sorunlarının farkında olmayabilir veya çok az farkındadır.

Alzheimer

Alzheimer hastalığı en yaygın demans tipidir. Beyinde ilerleyen bir bozukluktur. Sinir hücrelerinin ve aralarındaki bağlantıların yitirilmesi nedeniyle zihinsel yetilerin kademeli gerilemesiyle karakterize edilir. Hastalığa çoğu kez davranış ve kişilik değişiklikleri eşlik eder. Gelişimi durdurak tanımaz, ama zihinsel gerilemenin derecesi kişiden kişiye değişir. Yapılan araştırmalarda Alzheimer hastalarının hayatta kalma süresi beş ile dokuz yıl arasında bildiriliyordu, ancak tanı konulması ardından 20 yıl ya da daha uzun yaşayan hastalar vardır.

Alzheimer hastalığında sinir hücreleri (nöronlar) işlev görmez olur, aralarındaki bağlantıları kaybederler ve sonunda da ölürler. Beynin önemli bölgelerindeki çok sayıda nöronun ölümü bu alanların küçülmesine (atrofi) neden olarak bellek, düşünme ve davranışlarda anormalliklere yol açar. Hastalığın erken aşamasında nöron yıkımı özellikle beynin belleği kontrol eden kısımlarında (hipokampus) yaygındır.  Bu durum Alzheimer hastalığının genellikle ilk işaretinin neden bellek bozulması olduğunu açıklar. Hipokampüs sinir hücreleri yıkıma uğrarken, yeni olaylara ilişkin bellek zayıflar, bilinen işleri yapma yeteneği de gerilemeye başlar.

Beynin büyük hasara uğrayan bir başka kısmı da serebral kortekstir, özellikle de dil, muhakeme, algılama, yargı ve karara varma işlevlerinden sorumlu alanları zarar görür. Sonuç olarak da yersiz duygusal patlamalar, rahatsız edici davranışlar ve aşırı ajitasyon nöbetleri meydana gelir ve hastalık ilerledikçe bunlar sıklaşır.

Beyinde daha fazla bölge etkilendikçe Alzheimer hastası olan kişi yatalak olur, idrarını ve dışkısını tutamaz, tamamen çaresizleşerek dış dünyaya tepki vermemeye başlar.

Kaynak: Dr. Peter Rabins,

Bellek Belleğinizi Hızlandırmak ve Güçlendirmek Elinizde. Orijinal yayımcısı Memory Johns Hopkins Medicine,2008.

Türkçe yayına hazırlayan ve sunan Özel Anadolu Sağlık Merkezi Hastanesi